Politiko

NOV-ZELANDO

Ĉefministro kivia

Enoficiĝis nova ĉefministro en Nov-Zelando post tutlandaj balotoj en novembro 2008. Venkis la Nacia Partio, estrata de John Key [ĝon ki], nun la plej multnombra partio en la nov-zelanda parlamento. Demisiis la antaŭa ĉefministro, Helen Clark [klak], kies Laborista Partio perdis subtenon.

Ĉiuj partioj en la antaŭa registaro (Laborista, Nov-Zelando Unue, Estonteco Unuiĝinta, kaj Progresema) ricevis malpli da voĉoj en la baloto (vidu la tabelon). Nov-Zelando Unue gajnis neniujn parlamentajn seĝojn kaj ĝia estro, Winston Peters [ŭinstn pitrz], multjara parlamentano kaj iama vicĉefministro, perdis sian mandaton. La aliaj partioj ricevis pli (Nacia, AKI, Maoria kaj Verdula).

En la monatoj antaŭ la baloto, Peters estis viktimo de akuzoj, ke en antaŭaj balotoj li kontraŭleĝe ne deklaris mondonacojn al sia partio. AKI (precipe ĝia estro Rodney Hyde [rodni hajd]) kaj la Nacia Partio akuzadis lin, sed tri oficialaj enketoj, inkluzive de unu polica, decidis, ke li faris nenion kontraŭleĝan. Supozeble la suspektita malbonfaro kostis voĉojn al la Partio Nov-Zelando Unue.

Nov-Zelando havas proporcian elektosistemon similan al tiu de Germanio. Konkursis 19 partioj en la balotado. Multaj ricevis nur bagatelajn kvantojn da voĉoj. Du kvazaŭ unupersonaj partioj restas en la parlamento: Estonteco Unuiĝinta kaj Progresema. Neniu partio ricevis pli ol 50 % de la mandatoj, do necesas interpartia kunlaboro.

Kondiĉoj

Tuj post la balotoj John Key (centra-dekstrema) interparolis kun la estroj de la partioj AKI (dekstrema), Maoria (eble centrema) kaj Estonteco Unuiĝinta (centrema). Ili konsentis kunlabori laŭ diversaj kondiĉoj. Ekzemple, ili provizos respektive du, du kaj unu ministron ekster la kabineto. La rapideco de la decidoj montras, ke Key lernis de antaŭaj registaroj pri postbalota marĉandado. Surpapere la registaro havas 69 mandatojn kontraŭ 53 en la opozicio.

Komentistoj diskutis kialojn por la ŝanĝo de populareco de la diversaj partioj. Helen Clark estis ĉefministro dum naŭ jaroj kaj, laŭ iuj komentistoj, ŝi estis unu el la plej bonaj kaj efikaj ĉefministroj iam ajn en Nov-Zelando. Iuj opinias, ke la popolo enuis; aliaj, ke ĝi ĝeniĝis, ĉefe pro leĝoŝanĝo por ne plu permesi al gepatroj uzi „pravigeblan perforton” por puni siajn infanojn, kion kontraŭis interalie reakciemaj eklezioj.

Pragmata

Alia faktoro estis, ke la Nacia Partio anstataŭis sian antaŭan estron Donald Brash [breŝ]. Li estis pli dekstrema kaj puŝis en tiun direkton sian partion. Key ŝajnas pli pragmata kaj promesis redukti enspezimpostojn. Cetere li akceptis gravajn ŝanĝojn, kiujn faris la antaŭa registaro: ekzemple, kreo de ŝparsistemo Kiwisaver, nova banko Kiwibank, kaj naciigo de la fervojoj Kiwirail. La registaro reaĉetis la fervojojn en 2008, ĉar la posedanto Toll Holdings neglektis la sistemon. Sekve necesis grandaj investoj.

Kiam la finaj rezultoj de la balotado estis anoncitaj, Helen Clark demisiis kiel ĉefo de la Laborista Partio. La sekvan tagon demisiis ankaŭ la vicestro Michael Cullen [majkl kalin]. Post kelkaj tagoj la parlamentanoj de la Laborista Partio elektis novan estron, Phil Goff [fil gof], kaj vicestron, Annette King [anet king]. La estonteco de la partio NZ Unue estas necerta.

La monda financa situacio, kiu kolapsigis bankojn kaj aliajn kompaniojn, precipe en Usono kaj en Eŭropo, estas granda nekonata faktoro, kiun la nova registaro devos pritrakti. Interese estas tio, kion la nova registaro provos por mildigi la efikon de internaciaj problemoj.