Lingvo

ESEO

Reviviĝo de mortinta lingvo

Nia hejma idiomo estas la gaela, lingvo de la kelta familio, parolata de etna malplimulto ĉe la ekstremaĵoj de okcidenta Eŭropo. Ofte ŝajnas al ni, ke ni estas parto de la lastaj supervivantoj de ŝrumpanta kulturo. Tamen, kelkfoje ni kuraĝigas nin per la penso, ke pli kaj pli da personoj komencas rekoni la valoron de siaj etnaj radikoj kaj lingvoj.

Krom la diversaj dialektoj de la gaela, estas tri similaj, samdevenaj, sed iom malsamaj variantoj de la lingvo, nome: la irlanda, la skota kaj la manksa. La lasta estas la indiĝena idiomo de la Manks-Insulo, kiu situas en Irlanda Maro, inter Irlando kaj Anglio. Ĝi ne estas oficiale regiono de Anglio, sed dependa teritorio de la brita krono kun sufiĉe alta grado de aŭtonomio. Ĝi havas propran registaron, la duĉambran tiel nomatan Tynwald, kiu ankoraŭ uzas la manksgaelan kiel ceremonian, kvankam ne laboran, lingvon. Ĝenerale, leĝoj faritaj de la brita parlamento en Londono ne validas sur la insulo. La Manksa Insulo eligas siajn proprajn monbiletojn kaj poŝtmarkojn. La areo de la insulo estas 572 kvadrat-kilometroj, kaj en la jaro 2000 la loĝantaro nombris 76 200 personojn.

Malkiel la lingva situacio en Irlando kaj Skotlando, kie la gaela estas ankoraŭ vivanta, kvankam ne la plej parolata lingvo, oni kutime rigardas la manksan kiel mortintan. En la jaro 1800, naŭ dekonoj de la loĝantoj estis gaellingvanoj, sed en 1974 restis nur unu denaska flua parolanto, nome Ned Maddrell [madrel], kiu tiam estis 98-jara. Éamonn [ejmon] de Valera, prezidanto de Irlando, vizitis tiun lastan mankslingvanon, kiam Ned estis jam tre maljuna, kaj li miris, ke tiom malmulte da insulanoj tiam interesiĝis pri sia propra lingvo kaj lasas ĝin morti.

Nun vizitantoj al la Manksa Insulo konstatas ion vere eksterordinaran. En 2001 deklaris 1689 insulanoj, ke ili estas parolantoj de la lingvo. Oni demandas sin, kio okazis por kaŭzi tian ŝanĝon? Konfesendas, ke tiu nombro estas malgranda kompare kun la tuta loĝantaro de la insulo, sed sufiĉe multaj de la loĝantoj ne estas indiĝenaj insulanoj, sed fremduloj el Anglio aŭ aliaj regionoj.

Fakte, eĉ post la morto de Ned Maddrell, la manksgaela ne estis tute forgesita. Dum lia vivo, oni persvadis lin surbendigi paroladojn en la manksa, kaj oni uzis tiujn registraĵojn por relerni la lingvon. Plie, diversaj manksaj vortoj kaj frazoj estis ankoraŭ uzataj de la insulanoj. Ĝi daŭris kiel ceremonia lingvo de la parlamento. Literaturo en la lingvo ne abundis, sed estis manksa traduko de la Biblio kaj kelkaj aliaj tekstoj kaj libroj. Lastatempe aperis vortaro, lernolibroj kaj aliaj publikigaĵoj. Do eblis „rekonstrui” kaj reenkonduki la lingvojn en sufiĉe aŭtenta formo.

Pro instigo de lingvo-entuziasmuloj oni fondis antaŭlernejojn, kie malgrandaj infanoj lernis la lingvon. Poste, la registaro demandis al gepatroj, ĉu ili volis, ke la gaela estu instruita en la lernejoj. La respondo surprizis la aŭtoritatojn. El la gepatroj de la 3500 elementaj lernejanoj, 1000 petis, ke la lingvo iĝu lerneja fako.

Unue estis la Manksa Hereda Fondaĵo, kiu pagis la koston de instruado, sed poste la registaro dungis kvin instruistojn por vojaĝi inter la lernejoj, instruante la lingvon. En la jaro 2003 malfermiĝis Gaela Elementa Lernejo en urbo Keeil Eoin. Ĝi havas tri instruistojn, kaj la nombro de la lernejanoj kreskas.

Finfine la insulanoj rekonas la valoron de sia lingvo, kiel simbolo kaj pruvo, ke la manksa popolo estas aparta komunumo kun apartaj valoroj kaj kulturo, pri kiuj ili fieras.

Kvankam gaelparolantoj el Skotlando kaj Irlando povas sen granda malfacilo kompreni multon, kiun oni diras en la manksa, povas okazi miskomprenoj. Iu skota vizitanto al la lernejo en Keeil Eoin prezentis sian akompananton kiel „mian amikon Phil”. La tuta klaso eksplodis de rido, ĉar la skotgaela vorto caraid sonas kiel la manksa carradje, kiu signifas „karoto”. Aliflanke, vizitantoj eble ridetos, kiam ili konstatas, ke la manksa vorto por banano signifas „flava serpo”.

Bedaŭrinde la literumado uzata por skribi la manksgaelan estas malsama de la ortografioj uzataj en Irlando kaj Skotlando, kiuj unu la alian similas, kvankam ne tute samas. Ĝi estis inventita de episkopo, kiu antaŭ tri jarcentoj tradukis la Biblion en la manksan, kaj ĝi baziĝas sur la mallogika angla skribsistemo, eble kun iom da influo el la kimra. Do gaellingvanoj el aliaj regionoj apenaŭ povas legi la manksan, eĉ se ili komprenas la parolatan lingvon.

Tia revivigo de mortinta lingvo ne estas unika. Alia ekzemplo troviĝas en Kornvalo, sud-okcidenta provinco de Britio, kie la lastaj parolanto de loka kelta lingvo mortis ĉirkaŭ la jaro 1800. Nevo de mia edzino tie loĝanta informas nin, ke malgranda sed signifa kaj kreskanta nombro da kornvalanoj lernis kaj nun uzas la kornvalan kiel familian lingvon. Pro tio refoje ekzistas areto da „denaskaj parolantoj” de la kornvala. Tiu renaskiĝo estas helpata de la fakto, ke la samdevena kaj simila kimra estas ankoraŭ vivanta lingvo.

Evidente, ne ĉiuj eŭropanoj konsentas pri la adopto de la angla kiel ununura aŭ precipa interkomunikilo de la kontinento.