Ĉu kapitalismo disfalonta aŭ triumfonta?
En sia eseo “Kapitalismo disfalonta”
(MONATO 1997/12) Gilbert Ledon
atentigis pri la “ekonomika hororo”. Li
kondamnas la ekonomikon kvazaŭ ĝi estus la sola
kulpanto por la diversaj ekonomiaj problemoj en
la mondo. Li kritikas ankaŭ la migradon de
industriaj laborlokoj al servoj (“fakte
parazitaj dungoj”), kiu ne longe daŭros. Fine
li akuzas la tutmondigon de la ekonomio “el
falsa ekonomiko”. En tiu lasta punkto li
samopinias kun Stefan Maul, kiu en sia vidpunkto
(MONATO 3/97) kun la titolo
“Kapitalismo triumfonta” (do kontraŭe al
Ledon) same estis kondamninta la globigadon de la
merkato, kiu laŭ li kondukas al plia profito de
la kapitalistoj.
La rolo de ekonomiko
Ekonomio laŭdifine estas la tuto de aranĝoj,
organizoj kaj disponoj por laŭplana kontentigo
de la homa bezono al varoj, havaĵoj kaj servoj.
Ekonomiko estas scienco pri ekonomio. Ĝi
priskribas kaj klarigas la leĝojn aŭ
laŭleĝaĵojn, kiuj ekzistas en la interligoj
inter la diversaj ekonomiaj fenomenoj. Ekonomiko
estas neŭtrala: ĝi enhavas diversajn, eĉ
kontraŭajn teoriojn. Ĝi ne celas nur al
maksimumigo de la profito sed al optimuma
kontentigo de homoj pri varoj kaj servoj. La
entreprenistoj, kiuj efektive ludas la ĉefan
rolon en la ekonomio, ne obeas al la scienco, sed
al la sento kaj kompreno pri plej bona servado
al la klientaro, el kiu rezultas plialtigo de sia
vendosumo kaj merkata parto, kaj kompreneble
ankaŭ de la profito.
Kiu respondecas pri la senlaboreco?
La riproĉo de Ledon pri la kreskanta nivelo de
senlaboreco kaŭzita de aŭtomatoj, robotoj,
modernaj metodoj, sume raciigo, ne multe helpas.
Ĉu oni bremsu tian fenomenon de raciigo? Ĉu
ĝi entute estas bremsebla? Mi asertas ke, kiam
aŭtomato transprenas iun laboron ĝis nun
faritan de homo, tiu laboro ne valoras esti
farata de homo. Ĉu la bonfarto de nia
laboristaro plialtiĝus, se ni rifuzus la
raciigon? Tute ne, eĉ ne en izolita merkato ne
tuŝita de internacieco. Tia sinteno kondukus ne
al progreso, ne al ekonomia kresko, ne al
plialtiĝo de laborenspezoj, sed al stagnado.
Ĉu industrio estas bona?
Ledon kritikas la migradon de industrio al servoj
kaj aŭguras, ke tio ne longe daŭros. Li
eraras. En la 19a jarcento laboris preskaŭ
duono de la loĝantaro en la agrikulturo;
nuntempe nur 3-5 % (en evoluintaj ŝtatoj). Pro
ega raciigo tiuj kapablas produkti pli da
nutraĵoj ol la tuta loĝantaro povas formanĝi.
Tiun saman vojon iras nun la industrio. Tie post
la dua mondmilito laboris en Eŭropo pli ol 50 %
de la loĝantaro. Tio reduktiĝis
intertempe al malpli ol 30 % kaj ĝi daŭre
reduktiĝas. Por tio ekzistas du kialoj. Unue,
raciigita produktado bezonas malpli da
laboristoj. Due, multaj industriistoj eligis
diversajn sekciojn (ekzemple purigado, riparoj,
kontotenado) al etaj memstaraj entreprenoj. En
la industriaj entreprenoj la homoj en tiuj
sekcioj estis nombritaj kiel industriaj, kvankam
ili jam tiam faris servojn.
Se dungitoj en industrio perdas sian laborlokon,
ili nepre serĉu novan en la kategorio de servoj.
Tie estas la laborlokoj estontaj, kiujn oni
ankoraŭ devas plinombrigi. Ĉu laborlokoj en
bankoj, konsilado, komputado, telekomunikado,
turismo, libertempaj aranĝoj... estas malpli
valoraj ol industriaj? Certe ne!
Ĉu tutmondigo malfavoras?
Ledon aparte kondamnis la tutmondigon de la
ekonomio, sed ĝi estas fenomeno de la nuntempo.
En la postmilitaj jaroj multe da popoloj vivis en
malpaca rilato kun aliaj. Ĉiu ŝtato protektis
sian industrion per altaj doganoj kontraŭ
importo. Dum la lastaj jardekoj la redukto de la
dogantarifoj permesis pli da komerco inter la
ŝtatoj kaj la rapideco de la novaj
informtransportiloj (telefakso, retpoŝto) aldone
stimulis la mondvastan komercon. Ne malmulte
efikis tiurilate la klopodoj de la tiama
Ĝenerala Konvencio pri Dogano kaj Komerco (angla
mallongigo GATT), nuna Monda Organizaĵo pri
Komerco (angle WTO).
En la okcidentaj ŝtatoj kun altaj salajrokostoj
ekestis forta konkurencado inter la produktantoj,
kio ofte premis la profiton al nulo aŭ eĉ sub
tion. Tiuj firmaoj subite vidis la ŝancon
transloki parton de sia produktado (ĉefe la
manlaboran intensan) al landoj kun malaltaj
salajroj, ekzemple Honkongo, Malajzio, Tajlando,
poste Ĉinio, en Eŭropo post la politika
turniĝo al Ĉeĥio, Pollando, Hungario, el Usono
al Meksiko kaj ankaŭ al Suda Ameriko. Tiu
laboro helpis tiujn landojn en la evoluigo de sia
ekonomia prospero. Samtempe ĝi ebligis al la
labordonantoj redukti siajn kostojn kaj plialtigi
sian konkurkapablon. Rapide establiĝis preskaŭ
totala tutmondiĝo de la ekonomio. Ĉiuj grandaj
entreprenoj celas al tutmondigo de sia
produktado, ĉar nur tiamaniere - tiel ili diras
- ili povas teni aŭ plilarĝigi sian parton en
la monda merkato. Nun ne helpas lamenti pri tio,
ĉar estintus tute ne eble malhelpi tion. Same
estas nun ne eble retroturni la radon de la
historio en nia malpligrandiĝanta mondo. Ĉiuj
ekonomiaj ĉeloj devas laŭeble plej flekseble
reagi al tiu situacio kaj ellabori taŭgan
strategion.
Tamen kritikinda
Certe laboristoj en evoluantaj landoj ricevas,
por la sama manlaboro, multe malpli da salajro ol
en evoluintaj landoj. Tio ŝajnas esti grava
maljusteco. Sed se ili postulus la same altajn
salajrojn, la industriistoj retirus la laboron.
Facile konjekteble, kio estas pli bone por la
malriĉaj landoj. Sed kompreneble, en la kuro de
la tempo kaj kun evoluo de la ekonomio, la
salajroj iom post iom egaliĝos.
En fermitaj labormerkatoj, ekzemple en la
mezeŭropaj landoj dum jardekoj, la sindikato
havis grandan influon sur la laborkondiĉoj kaj
la salajroj. Per la tutmondiĝo, la
entreprenistoj sentas sin pli liberaj ol antaŭe.
Se la sindikato tro postulas aŭ minacas per
striko, ili translokas plian parton de sia
produktado aliloken. La potenco de la sindikato
nur etendiĝas ĝis la landlimo. Aktuale ne
estas videbla aŭ imagebla supernacia sindikata
organizaĵo kiu kontinente aŭ mondvaste povus
kunordigi komunan procedon.
Kio validas por la salajroj, validas ankaŭ por
la impostoj. La supernacia produktado kaj
merkatado permesas al la konzernoj per adekvata
fiksado de la prezoj por liveraĵoj inter
hejmlando kaj eksterlanda filio transigi parton
de la profito al lando kun plej favora imposta
tarifo.
Konkludo
Post la rapida forfalo de la komunismo, tute ne
verŝajnas ankaŭ disfalo de la kapitalismo.
Male, ĝi povus eĉ plifortiĝi, `triumfi', kiel
skribis Stefan Maul. Dezirinde estus pli da
sociala respondeco. Por organizi tion, necesus
konsento inter la plej fortaj ŝtatoj. Kvankam
de tio ni ne atendu multon, tamen la prezidanto
de la Eŭropa Komisiono, Jacques Santer,
okaze de la malfermo de la ĉi-jara foiro en
Hannover proklamis: “Ni bezonas novan kulturon
de entreprena agado”. Ĉu unua radieto de
espero?
Franz Josef Braun, prezidanto de IKEF
Indekso
Lasta adapto de tiu ĉi paĝo:
mardo 8 junio 1999 13:49:24